Rok 2017 był rokiem wielu rocznic: Rok Wisły, Rok Josepha Conrada-Korzeniowskiego, Marszałka Józefa Piłsudskiego, Adama Chmielowskiego, Tadeusza Kościuszki, błogosławionego Honorata Koźmińskiego, 300-lecia koronacji Cudownego Obrazu Matki Bożej. Świętowanie rocznic może przybierać różnorodny charakter, nie ograniczający się jedynie do zorganizowanie tradycyjnej uroczystości „ku czci”. W obecnych czasach formy świętowania przyjmują nierzadko bardzo nowatorskie formy.
Lubelszczyzna dołączyła do kalendarium świętowanych rocznic swoją lokalną, a jednocześnie ponadlokalną rocznicę. Rok 2017 był Rokiem Jana Pocka, poety, który choć życiem i działalnością związany z Ziemią Lubelską, jest wielką i znaczącą postacią polskiego życia literackiego i kulturalnego.
Uhonorowanie Jana Pocka w roku stulecia urodzin poety (urodził się bowiem w roku 1917, zmarł w roku 1971), leżało na sercu wielu osobom i instytucjom. Już w roku 2016 – z inicjatywy Mariana Burka, wielkiego admiratora twórczości Pocka, doszło do podpisania listu intencyjnego zatytułowanego „Posłanie do mieszkańców Lubelszczyzny”, którego ideą było zrealizowanie wielu przedsięwzięć kulturalnych w roku 2017, mających na celu przypomnienie szerokiemu ogółowi społeczeństwa lubelskiego i polskiego postaci i dzieła Jana Pocka. Pod apelem podpisali się m.in. Wojewoda Lubelski i Marszałek Województwa Lubelskiego, a także przedstawiciele licznych stowarzyszeń kulturalnych regionu, instytucji kulturalnych i edukacyjnych oraz mediów lubelskich. Jednym z sygnatariuszy apelu była Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie, która ostatecznie wszystkie pomysły i idee pomysłodawców spięła w projekt zatytułowany „Wielki powrót, czyli Rok Jana Pocka” i wraz ze Stowarzyszeniem Twórców Ludowych złożyła w konkursie ofert do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Uzyskane dofinansowanie na realizację projektu ze strony MKiDN pozwoliło na realizację niemal wszystkich zaplanowanych komponentów projektu.
Głównym celem projektu „Wielki powrót, czyli Rok Jana Pocka” był wzrost zaangażowania społeczeństwa na rzecz pielęgnowania tożsamości lokalnej i kulturowej poprzez upowszechnienie wiedzy na temat życia i twórczości Jana Pocka, poety związanego z Lubelszczyzną.
We wszelkich założeniach projektowych podkreślano, iż świat aksjologii Jana Pocka, współczesnego poety ludowego o randze ponadlokalnej i ogólnopolskiej odnosi się do wartości uniwersalnych, a jednocześnie akcentujących silnie wartości chrześcijańskie i patriotyczne. Wartością niezwykłą twórczości poety jest jego niezwykłe widzenie i zjednoczenie ze światem przyrody. Znakomite słowo poetyckie i niebanalna wizja otaczającego poetę świata nadaje tej twórczości niezbywalną wartość, która zdecydowanie oparła się czasowi.
Pomysłodawcy projektu zakładali, iż poprzez całoroczne działania na rzecz popularyzacji, a właściwie przywróceniu powszechnej pamięci o Janie Pocku, nastąpi wzrost wiedzy o poecie, a jednocześnie podniesienie rangi – obecnie marginalizowanej – kultury ludowej.
Pożądanym efektem projektu będzie również pogłębienie więzi ze swoją lokalnością. Chodziło również o przydanie wartości wśród szerokiego grona osób na co dzień niezwiązanych z kulturą ludową temu – niesłusznie obecnie bagatelizowanemu – obiegowi literackiemu, będącemu przecież od zawsze integralną częścią polskiego życia kulturalnego i literackiego.
Twórczość Jana Pocka była tu traktowana jako egzemplifikacja kultury ludowej w jej najwybitniejszej odsłonie i realizacji, a wszelkie działania projektowe miały stać się jedynie pretekstem do zainicjowania nowych dyskusji na temat miejsca i roli kultury ludowej we współczesnym świecie. Wszak polski design, zwłaszcza ten inspirowany rodzimą kulturą ludową, podbija świat, dlaczego więc słowo polskiego poety ludowego – niesłusznie zapomnianego – nie miałoby nam odsłonić nowych przestrzeni w świecie współczesnej literatury. Oczywiście środowiska związane z kulturą ludową Janem Pockiem żyją na co dzień, projekt zakładał jednak wyjście poza środowiska stricte związane z tą częścią kultury.
Projekt miał z założenia funkcjonować cały rok 2017. Operatorem zadania była – wspomniana już powyżej – Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie, która realizowała projekt wespół ze Stowarzyszeniem Twórców Ludowych. Dla Biblioteki, która od początków swego funkcjonowania, tj. od roku 1907, zainteresowania swe koncentruje wokół zagadnień związanych z regionem lubelskim, było to ważkie zadanie. Z założenia, statutowo, WBP gromadzi, opracowuje i upowszechnia przede wszystkim publikacje związane z Lubelszczyzną, prowadzi bibliografię regionalną, digitalizuje i udostępnia w wolnym dostępie materiały regionalne ze swoich zbiorów, organizuje regularnie spotkania literackie, naukowe i popularnonaukowe upowszechniające problematykę, badaczy i twórców regionu. W roku swojego 110-lecia Biblioteka postanowiła – w związku z projektem dotyczącym Jana Pocka – nadać tym działaniom regionalnym konkretny i wymierny charakter, zrealizować szereg takich przedsięwzięć, których efektem będą nie tylko wydarzenia w roku 2017, ale również zrealizować kilka elementów, które – jako moduł trwały – będą pracować na rzecz założeń projektowych i celów założonych w projekcie również po jego zakończeniu.
Tymi wymiernymi efektami projektu są: wystawa objazdowa, strona internetowa oraz publikacja z tekstami Jana Pocka. Wystawa objazdowa to dziewięć banerów (prezentują życie i twórczość Jana Pocka, recepcję jego dzieł, Ogólnopolski Konkurs Literacki im. Jana Pocka, jak również historię nadania imienia poety szkole w Markuszowie).
Wystawa, barwna i bardzo przejrzyście skonstruowana, w czasie Roku Jana Pocka towarzyszyła licznym wydarzeniom organizowanym m.in. w Lublinie, Markuszowie, Kurowie, Kaleniu. Była eksponowana w szkołach, domach kultury, parafiach, remizach strażackich. Ekspozycja ta będzie – zgodnie z założeniem pomysłodawców projektu – przez następne lata „krążyła” po regionie lubelskim (i nie tylko), odwiedzając szkoły, instytucje kultury, miejsca spotkań regionalistów i twórców literatury, promując postać Jana Pocka, a jednocześnie zachęcając m.in. do udziału w kolejnych edycjach konkursu literackiego jego imienia.
Strona internetowa poświęcona Janowi Pockowi to również inicjatywa obliczona na trwałość poprojektową. Administrowanie stroną będzie leżało w obowiązkach Stowarzyszenia Twórców Ludowych, strona zarejestrowała wszelkie wydarzenia realizowane w Roku Jana Pocka (również wydarzenia, które podejmowała – niezależnie od działań projektowych – społeczność lokalna związana z Pockiem, czyli społeczność Markuszowa i Kalenia). Zarówno strona internetowa, jak i wystawa objazdowa eksponują logo Roku Jana Pocka (autorem logotypu jest Jacek Wałdowski).
Publikacja tomu wierszy Jana Pocka była niezwykle ważnym elementem projektu. Brak tekstów poety na półkach bibliotecznych nie sprzyjał rozwojowi znajomości życia i dzieła Jana Pocka wśród kolejnych pokoleń mieszkańców Lubelszczyzny i kraju.
Co prawda, w bibliotekach znaleźć można „kanoniczne” wydanie poezji w wyborze i pod redakcją prof. Aliny Aleksandrowicz (opublikowane w latach 80. XX w.), czy też wybory dokonane przez prof. Rocha Sulimę i dra Józefa Ziębę, ale warto było zawalczyć o sfinansowanie nowego tomiku. Wykorzystano wiersze zawarte w tomie pod redakcją A. Aleksandrowicz oraz J. Zięby. Tom (3000 egzemplarzy) opublikowała Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, nie jest sprzedawany, został – zgodnie z założeniami projektu – przekazany do bibliotek, domów kultury, szkół, domów polonijnych. Obszernym, blisko stustronicowym wstępem opatrzyła tom niestrudzona badaczka twórczości Jana Pocka – dr hab. Katarzyna Smyk (UMCS).
Zadanie zakładało również realizację dwóch spotkań poświęconych Pockowi (wieczornicy i konferencji naukowej). Z założenia mające odmienny charakter i różne miejsce realizacji, pokazywały, iż o Janie Pocku można mówić w różnoraki, ale równie interesujący sposób.
29 listopada odbyła się wieczornica w Markuszowie, przygotowana przez WBP im. H. Łopacińskiego, Stowarzyszenie Twórców Ludowych oraz mieszkańców Markuszowa, głównie pracowników Gminnego Domu Kultury, Urzędu Gminy i Szkoły Podstawowej im. Jana Pocka.
Spotkanie rozpoczęło się od złożenia kwiatów pod pomnikiem Jana Pocka, który znajduje się w centrum miejscowości (dodać należy w tym miejscu informację o kolejnym jubileuszu – Markuszów w roku 2017 obchodził 640. rocznicę pierwszej wzmianki o miejscowości w źródłach historycznych). Pomnik ten, powstały w roku 1983, autorstwa Jarosława Furgały, jest szczególnym upamiętnieniem chłopa-poety. Wieczornica zorganizowana w Gminnym Domu Kultury z dużym udziałem publiczności (blisko 150 osób, w tym liczna grupa lublinian, mieszkańców wszystkich miejscowości gminy oraz gmin sąsiedzkich) to spotkanie, które na długo zapisze się w pamięci jego uczestników. Cały program dowodził, iż o Janie Pocku można mówić niebanalnie i wielorako. Jedno z oblicz poety pokazał program słowno-muzyczny przygotowany przez dzieci z Krainy Jana Pocka, czyli uczniów Szkoły Podstawowej im. Jana Pocka w Markuszowie, inne oblicze Pocka ukazały wspaniałe i wzruszające interpretacje wierszy poety przez Marię Brzezińską (znakomitą dziennikarkę Radia Lublin) i Jana Wojciecha Krzyszczaka (aktora Teatru im. Juliusza Osterwy w Lublinie), jeszcze zaś inne – i co tu ukrywać zaskakujące – oblicze Pocka zaprezentowała grupa muzyczna Art Déco. Pocek niejedno ma imię – tego dowiódł ten oto wieczór.
30 listopada przypomniano Pocka już w innej formie. W czytelni Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie odbyła się konferencja naukowa, w czasie której świetne wystąpienia zaprezentowali badacze poety: prof. zw. dr hab. Halina Pelcowa (UMCS) „Jakże nie kochać” – poezja Jana Pocka w przestrzeni regionalnej, dr hab. Katarzyna Smyk, prof. nadzw. UMCS „Pod niebem pełnym słońca i Boga”, mgr Katarzyna Kraczoń (STL) „Urodzaj cierpienia” – kilka refleksji o powieści Jana Pocka. Katarzyna Kraczoń przedstawiła ponadto ideę, historię i współczesność Ogólnopolskiego Konkursu Literackiego im. Jana Pocka. Obrady prowadził i komentarzem naukowym służył prof. zw. dr hab. Jan Adamowski (UMCS). Druga część obrad miała nieco inny charakter. Moj Pocek – refleksje literacko-dziennikarskie, którym towarzyszyły fragmenty nagrań radiowych z udziałem poety i poświęconych poecie z zasobów archiwalnych Radia Lublin przedstawiła red. Maria Brzezińska, zaś dr Józef Zięba, kierujący w przeszłości Muzeum Literackim im. Józefa Czechowicza w Lublinie, próbował porównać dwóch poetów: Stanisława Bojarczuka i Jana Pocka, zadając ponadto w swoim wystąpieniu przewrotne pytanie, czy są oni poetami ludowymi. Nie zabrakło głosu Marian Burka – orędownika Roku Jana Pocka czy też Pawła Onochina, reprezentującego Stowarzyszenie Twórców Ludowych. Konferencji towarzyszyła ponadto okolicznościowa ekspozycja rękopisów i fotografii Jana Pocka ze zbiorów Muzeum Literackiego im. Józefa Czechowicza w Lublinie, wyemitowano ponadto – pozostający w gestii STL – kilkuminutowy film Z pola w reżyserii Wiesława Michockiego, rejestrujący postać Jana Pocka. Cieszył liczny udział publiczności w konferencji, zwłaszcza dzieci ze Szkoły Podstawowej im. Jana Pocka w Markuszowie. Dodać należy, iż w spotkaniu w Markuszowie i Lublinie wzięła udział rodzina Jana Pocka, m.in. córka Jadwiga.
Zwieńczeniem głównych elementów Roku Jana Pocka było uroczyste rozstrzygnięcie 46. Ogólnopolskiego Konkursu Literackiego im. Jana Pocka, które miało miejsce 12 grudnia w siedzibie lubelskiego oddziału Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Wielu nagrodzonych przybyło na tę uroczystość, zostało wręczonych 37 dyplomów i nagród.
Rok Jana Pocka to zespół działań realizowanych na rzecz pamięci o wyjątkowym Człowieku i Poecie. Czyniliśmy je z ogromną atencją, na taką bowiem zasługuje Jan Pocek.